Matbaanın Osmanlı’ya Geç Gelme Nedenleri
Uzakdoğu’da 8. yüzyılda kullanılmaya başlanan matbaa 15. yüzyıl ile beraber Avrupa’da kullanılmaya başlanmış ve özellikle de Hollanda tarafından geliştirilmiştir. Osmanlı İmparatorluğunda ise matbaa ilk kez azınlıklar tarafından 1400’lü yıllar ile kullanılmaya başlanmıştır. Yahudi kökenli Nahmias kardeşlerin 1493 senesinde İstanbul sınırları içerisinde ilk matbaayı açarak dini kitaplar bastıkları bilinmektedir. Ancak Osmanlı’nın kendi matbaasını kurması büyük bir gecikme ile 1729 senesinde gerçekleşmiştir. İlk Türk matbaacı ise İbrahim Müteferrika olmuştur. Müteferrika tarafından basılan Vankulu Sözlüğü ’de Osmanlı tarafından basılan ilk eser olarak kabul edilmektedir. Avrupa’da 1500’lü yıllar ile beraber esmeye başlayan
matbaa rüzgarları ne yazık ki 200 yıllık çok uzun bir gecikmenin ardından Osmanlı topraklarına ulaşmıştır. Bu gecikmenin ana nedeni olarak dini sebepler gösterilse de yapılan araştırmalar sonucu bugün uzlaşılan ortak nokta düşük olan okuma yazma oranıdır. Halkın okuma yazma oranının çok düşük olması sonucunda el yazması kitapların yeterli gelmesi nedeni ile matbaaya ihtiyaç duyulmadığı ve talebin olmaması nedeni ile de arzın gerçekleşmediği bugünkü tarihçilerin en güçlü tezi olarak karşımıza çıkmaktadır. Yine o dönemde Osmanlı İmparatorluğu sınırları içerisinde pek çok kişinin geçimini hattatlık olarak bilinen el yazması kitaplar ile sağlaması da matbaanın gecikme nedenleri arasında yer almaktadır.
Matbaanın Geç Gelişinde Dini Etkenler
Yahudiler ve Hristiyanlar tarafından matbaanın en yaygın kullanımı dini kitapların basılarak yaygınlaştırılmasında kullanılmıştır. Ancak Osmanlı sınırları içerisinde bu işi yapan hattatların sayılarının çok fazla olması ve matbaanın kullanılması durumunda bu hattatların işsiz kalacağız endişesi yaşamaları matbaanın gelişimini olumsuz etkilemiştir. Yine matbaanın din adamları tarafından “gavur icadı” olarak görülmesi ve İslam dini üzerinde olumsuz etkiler yaratacağına dair olan inanışları da matbaanın Osmanlı’da gelişememesine neden olmuştur. Ancak Avrupa’da da benzer olayların yaşanması ve buna rağmen matbaanın gelişmeyi başarması nedeni ile Osmanlı’da bu olumsuzlukları sadece dine bağlamak mümkün değildir. Bunlara ek olarak matbaayı kullanarak basılan eserlerin yüksek maliyetli olması ve o dönemde halkın büyük bir bölümünün fakir olması matbaanın gelişiminde olumsuzluklar yaşanmasına neden olmuştur.
www.fidesmatbaa.com
